Türkiye’de yeşil bina konusu hızla gelişmektedir. Rakamlara bakılırsa her sene yaklaşık yüze yakın proje Türkiye’de en çok popüler olan Amerikan çıkışlı LEED (Leadership in Energy and Environmental Design) sertifikalandırmasına gitmektedir. 2016 yılı başında yaklaşık 447 proje bu sertifikayı almış fakat süreci devam edenler ile bu rakamın 550’nin üzerinde olduğu biliniyor. İngiliz BREEAM ve Alman DGNB sertifika sistemleri LEED’i takip ediyor. Türkiye’de ise Çevre Bakanlığı hala çerçeve hazırlama sürecinde ama sektör temsilcilerinden oluşan ÇEDBİK, Konut sertifikası ile Türkiye gerçeklerini içeren ilk yerel yeşil bina değerlendirme sistemini sektöre kazandırmaya çalışıyor.

Türkiye’ye LCA (Life Cycle Assessment) konusunu getiren ve akademisyenler dahil birçok profesyonelin yetişmesini sağlayan biri olarak LCA ve Yeşil binalar ilişkisi ve kazanılacak fırsatlar konusunda sürekli sorulara muhatap oluyorum. O nedenle konu ile ilgili aklınıza takılabilecek tüm bilgileri bu yazımda paylaşmaya çalışacağım.

LCA çalışmaları ISO 14040/44 standardında çerçevesinde yapılır. Bu bağlamda Karbon Ayakizi ve LCA terimleri sürdürülebilir yapılar için kullanılmaktadır. Her iki terim, bina boyutunda yapı malzemelerinin üretimi ve nakliyesi başta olmak üzere, yapım aşaması, bina kullanımındaki enerji tüketimleri, bakım malzemeleri ve bina yaşam sonu etkilerini değerlendirir. Karbon Ayakizi, yapı malzemeleri kaynaklı bütünsel karbon (embodied carbon) dahil olmak üzere binanın tüm evrelerinde tüketilen enerji dahil kaynakların iklim değişikliğine olan etkisini ifade ederken LCA, iklim değişikliği dahil yirminin üzerinde çevresel etkiyi aynı anda nicel olarak değerlendirebilen bilimsel bir yöntemdir.

İngiliz BREEAM Yeşil Bina Sertifikası

BREEAM 2014’te LCA çalışmaları ile ilave krediler elde edilebilir. Bu krediler ‘Mat 01 Life cycle impacts’ bölümünde belirtilmiştir ve toplamda 9 puan kazanma fırsatı sunulmaktadır. Bu sayede BREEAM Excellent almış bir proje LCA kredileri ile BREEAM Outstanding seviyesine çıkabilir. Bu kredileri elde etme maliyeti diğer kredilere göre çok daha uygundur.

Bu kredilerin 6 puan’ı binada kullanılan malzemeler kaynaklı seragazları emisyonlarının karbon dioksit eşdeğeri (kg CO2e) cinsinden hesaplanması ile elde edilir. Bu anlamda bağımsız doğrulanmış ISO 14025 standardı uyumlu Çevresel Ürün Beyanı (EPD)[1] belgesi olan yapı malzemeleri öne çıkmakta ve tercih sebebi olmaktadırlar. Bina türüne göre değişmekle birlikte aşağıdaki yapı elemanlarının seragazları etkilerinin değerlendirilmesi gerekmektedir:

· Dış cephe duvarları

· Pencereler

· Çatı

· Üst kat döşemeler

· İç Duvarlar

· Zemin ve Zemin kaplamaları

Eğer bina boyutunda kapsamlı bir LCA çalışması yapılması durumunda 3 puan inovasyon kredisini de elde etmek mümkündür. Özet olarak 6 BREEAM ve 3 Innovation BREEAM kredisi ile birlikte toplamda 9 kredi LCA ile sağlanabilmektedir.

Amerika LEED Yeşil Bina Sertifikası

LEED değerlendirme sisteminde bina boyutunda yapılacak LCA değerlendirmesi sonucunda toplamda 3 kredi alınabilir. LCA, yeni binalar için yapılacak LCA çalışmasında referans binaya göre %10 oranında çevresel etkilerde bir azaltım sağlandığında bu krediyi elde etmek mümkün olmaktadır. Bina yapımında karbon hariç diğer çevresel etkiler de ortaya çıktığından aşağıda belirtilen 6 çevresel etki kategorinden en az üçünde azaltım sağlanması gerekmektedir:

· İklim Değişikliği Potansiyeli, CO2e

· Ozon Tabakasının İncelmesi, kg CFC-11

· Kara ve su kaynaklarına Asidifikasyon Etkisi, Mol H+ ya da kg SO2

· Ötrofikasyon, kg nitrojen or kg fosfat

· Ozon tabakası oluşma potansiyeli, kg NOx, kg O3 eq ya da kg ethane

· Yenilenemeyen enerji kaynaklarının azalması, MJ

Değerlendirme sonucunda 3 etki kategorisinde azaltım sağlanırken diğer etkilerde de %5 üzerinde bir artırım olmaması gerekmektedir. Değerlendirmede kullanılan veritabanının uluslararası standart ve normlara uygun olması gerekmektedir. TLCID, hem bu koşulu yerine getiren hem de Türkiye özelinde verilere sahip tek veritabanıdır.

Mevcut binaların LEED sertifikasyonuna gitmesi durumunda LCA kredileri 5’e çıkmaktadır. EPD belgesi alımında ürün bazında LCA çalışması yapılması gerekliliği ve bu sayede 2 puanın da alınabilir olması nedeniyle LCA kredileri toplamda yeni binalarda 6, iyileştirme yapılan mevcut binalarda 7 olarak düşünülebilir.

Alman DGNB Yeşil Bina Sertifikası

DGNB, LCA yaklaşımın değerlendirmede en yoğun olarak kullanıldığı tek yeşil bina değerlendirme sistemidir. Bina boyutunda detaylı bir LCA çalışması ile toplam puanların %22,5’inin LCA çalışması ile sağlanması mümkündür.

Yapı sektöründe sıraladığımız bu ve bunun gibi birçok sertifika sisteminde temel sorunun yapı sektörün hem iklim değişikliği hem de doğal kaynak tüketimi açısından yoğun bir sektör olmasıdır. Rakamlar ile ifade edilecek olursa [2]:

· %40 gibi bir oranla iklim değişikliğine neden olan sektörlerin başında

· Doğadan alınan kaynakların yaklaşık %50’si yapılarda kullanılıyor

· Dünyada ortaya çıkan atıkların %30’dan fazlası yapı sektörü kaynaklı

Her ne kadar yeşil bina değerlendirme sistemleri pazar mekanizmaları ile iyileştirme sağlamaya çalışsa da bunun belge özelinde kaldığı ve rakamlara dökülemediği de kabul edilen bir gerçektir. Önümüzdeki yıllarda yeşil bina değerlendirme sistemlerinde LCA yaklaşımının daha etkin olacağı ve bu sayede daha ölçülebilir, nicel veriler ile değerlendirme yapılacağı bilinmelidir. Bu tür değerlendirmelerin yapılabilmesi için Sürdürülebilir Üretim ArGe ve Tasarım Merkezi tarafından desteklenen ve Türkiye’de üretilen yapı malzemeleri spesifik çevresel performans verilerini içeren Türkiye Yapı Malzemeleri Yaşam Döngüsü Veritabanı, TurCoMDat[3] ve Türkiye Yaşam Döngüsü Veritabanı, TLCID[4] veritabanları çok büyük önem arz etmektedir. Türkiye’nin önde gelen Yapı Malzemeleri üretici firmaları tarafından desteklenmesi sayesinde geleceğe hazırlık yapılarak, bu veritabanları sayesinde hızla gelişen yüksek performanslı bina tasarımlarında dünyaya açılma fırsatı da sağlanmaktadır.

Hüdai Kara | Metsims Sustainability Consulting

Kaynaklar:

[1] EPD Turkey, Türkiye’nin yerel tek ISO 14025 EPD Belgelendirme Sistemi, www.epdturkey.org

[2] EU COM (2011) 571, EU Roadmap to a Resource Efficient Europe

[3] Turkish Construction Materials Life Cycle Database, Sürdürülebilir Üretim ArGe ve Tasarım Merkezi (Turkish Centre for Sustainable Production Research and Design), www.suratam.org

[4] Turkish Life Cycle Inventory Database, Sürdürülebilir Üretim ArGe ve Tasarım Merkezi (Turkish Centre for Sustainable Production Research and Design), www.suratam.org