Yeni Plastik Poşet Uygulaması Gerçek Maliyeti: EcoCost

2018 yılının şu son günlerinde aşırı plastik tüketiminin önüne geçmek amacıyla market poşetlerinin Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇŞB) tarafından naylon poşetlerde ücret uygulaması iyice gündeme oturdu. Konuya Metsims Sustainability Consulting olarak bir Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi (LCA) uzmanı gözüyle baktık ve sizler için konunun çevre maliyeti boyutunu Türkiye’de bir ilk uygulama olarak sunmaya karar verdim.

ÇŞB tarafından plastik poşetin ücretlendirilmesi kararının ardından, naylon market poşeti ile alternatif seçeneklerden olan bez torbayı bir önceki yazımda, Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi (LCA) bakış açısıyla çevresel etkileri açısından değerlendirmiştim. Bir hayli ilgi gören bir önceki yazımı henüz okumadıysanız, bu yazımın daha iyi anlaşılabilmesi için tavsiye ediyorum: 2019 yılı İle Birlikte Market Alışverişleriniz Değişecek.

Kısaca hatırlatmak gerekirse Naylon market poşeti ve bez torbanın bilimsel LCA yöntemi ile karşılaştırılması sonucu bez torbanın çevresel etkiler açısından daha avantajlı olduğunu teyit etmiştim (Bkz. aşağıdaki grafik).

Dört kişilik bir ailenin taşıma ihtiyacını karşılayacak naylon poşet ve bez torbanın LCA yöntemi ile çevresel etkilerinin karşılaştırılması ((CML-IA baseline V3.05/EU25)

Bu yazımda ise bir önceki çalışmamda yapmış olduğum LCA hesaplamalarını kullanarak her iki ürünün çevreye daha duyarlı yani etkilerinin en aza indirgenerek üretilmeleri durumunda ortaya çıkabilecek olan çevre maliyetini ortaya koyarak değerlendireceğiz. Ardından çıkan maliyeti ÇŞB’nın belirlediği ve 2019 yılından itibaren Süpermarketlerde uygulanacak plastik poşet başına alınacak bedel ile hesapladığımı olması gereken çevre maliyeti ile nasıl ilişkili olduğunu ortaya koyacağım.

Gerek kaynak tüketimi gerekse ortaya çıkan çevresel kirliliklerin artması ve tüketici talepleri ile sürdürülebilir üretim daha çok gündeme gelmeye başladı. Peki sürdürülebilir üretim nedir? Bunun maliyeti nedir? Çevresel maliyet ne anlama gelir?

Bir ürünün beşikten mezara yaşam döngüsü incelendiğinde, oluşturduğu çevresel etkiler temel olarak 3 aşamada ortaya çıkar.

1. Üretim için kullanılan hammaddelerin üretiminde
2. Üretim sürecinden meydana gelen kaynak tüketimi ve atık oluşumu
3. Ürünün kullanım aşamasında ve kullanım ömrü dolduğunda oluşturduğu atıklarda

Sürdürülebilir üretim tüm bu aşamaların, sınırlı kaynaklara ve çevreye saygılı bir şekilde gerçekleştirilmesi ile olur. Örneğin deterjan üretiminde ötrofikasyona sebep olan bir madde kullanmak yerine çevreye zarar vermeyecek ya da daha az zarar verecek alternatif bir madde kullanmak gibi. Bu ve benzer üretim tercihleri genellikle maliyet sebebiyle reddedilir. Ancak doğal bir kaynağın tükenmesi halinde alternatifinin üretilmesinin veya oluşan çevresel bir kirliliğin giderilmesi için gerecek maliyet, tahmin edilenden çok daha fazla olacaktır.

İngilizcesi “EcoCost” olarak ifade edilen çevresel maliyet kavramı kısaca, bir ürünün sebep olduğu çevresel yüklerin ortadan kaldırılması için ödenmesi gereken maliyet olarak tanımlanabilir. Ürünün üretilmesi kaynaklı çevresel etki yükünü ortadan kaldırmak, bir nevi dünyanın besleme kapasitesine uyumlu bir şekilde üretim yapmak ya da biz tüketiciler için daha duyarlı davranış sergilemek demektir. Bu konu yine İngilizce tabiri ile “Green Accounting” Türkçe ifadesi ile Yeşil Muhasebe başlığı altında tartışılır. Şimdi EcoCost kavramını somutlaştırmak adına daha önce yaşam döngüsü değerlendirmesi hesabıyla çevresel performansını 4 kişilik bir ailenin 1 yıllık alışverişi taşıma ihtiyacını karşılayacak şekilde kıyasladığımız naylon market poşeti ve bez torbanın, çevreye daha duyarlı üretilmeleri durumunda nasıl bir maliyetin bizleri beklediğine bir bakalım.

Dört kişilik bir ailenin taşıma ihtiyacını karşılayacak olan alışveriş poşetinin çevre maliyetinin ekosistemler, insan sağlığı, kaynak tüketimi ve iklim değişikliği detayında karşılaştırılması

Metsims Sustainability Consulting bünyesinde bulunan EcoCost veritabanından faydalanılarak, fonksiyonel birimde hesaplanan çevresel maliyetler belirlenen dört ana çevresel etki kategorisi detayında yukarıdaki şekilde sunulmuştur. Buna göre dört kişilik bir ailenin alışverişlerini taşıma ihtiyacını karşılayacak bez torbanın çevreye daha duyarlı üretilmesi durumunda ortaya çıkacak olan maliyet 9,35 ₺ iken, aynı ihtiyacı karşılayacak naylon poşetlerin maliyeti yaklaşık 50 ₺’dir. Plastik poşetin çevre maliyetinde, gündemde olan iklim değişikliği maliyetleri ön plana çıkmaktadır.

Bu analizimizden yola çıkarak bir plastik poşet için çevresel maliyeti 0,23 ₺ olarak hesapladık. Şimdi bu bulduğumuz maliyet değerini ÇŞB’nın belirlemiş olduğu bir plastik poşet maliyeti ile kıyaslayalım.

ÇŞB ocak ayından itibaren yürürlüğe girecek kanunla, marketlerdeki alışveriş poşetlerinin tanesinin minimum 0,25 ₺’den satılabileceğini belirtti. Bir plastik poşetin üretim maliyetini 0,10 ₺ olarak alırsak, ÇŞB plastik poşet çevre maliyetini 0,15 ₺ olarak belirlemiş oluyor. Yukarıdaki analizimizden yola çıkarak plastik poşet başına LCA ile hesapladığımız çevre maliyeti ise 0,23 ₺. ÇŞB tarafından belirlenen plastik poşet çevre maliyeti olması gereken maliyetin sadece %65’ini karşılamaktadır.

ÇŞB plastik poşet maliyetinin olması gereken çevre maliyeti (EcoCost) ile karşılaştırılması

Çevre maliyeti belirlenirken LCA gibi bilimsel bir yaklaşımın ÇŞB tarafından kullanılmadığını düşünürsek (Türkiye’de LCA’nin yasa geliştirmede bir araç olarak henüz kullanılmadığını biliyoruz) alınacak bedele iyi bir yaklaşım yapılmıştır denilebilir. Diğer yandan uygulamanın negatif olarak karşılandığı tüketici kesiminde bedelin daha da yüksek olması gerektiği fikri daha da tepki toplayacaktır. Plastik poşetin gerçek maliyetinin ödenebilmesi için arada kalan %35’lik kısım aslında tamamlanabilir. Zira, ÇŞB yasanın uygulamasında en az 0,25 ₺ bedel alınmasını talep ediyor. Yani bunun üst limiti Süpermarketlere kalmış. Süpermarketler tarafından 0,25 ₺’nin üzerinden bir bedel uygulanma ihtimalini düşünmek, hayal etmek istiyorum. Hep birlikte göreceğiz. Alışveriş yaptığınız Süpermarket hangisi olursa olsun eğer sürdürülebilirlik konusunda duyarlı olup olmadıklarını sizden aldıkları poşet parasına göre değerlendirebilirsiniz. Ne kadar kolay ve ölçülebilir değil mi? Evet, Metsims Sustainability Consulting olarak amacımız hep sürdürülebilirliği ölçülebilir kılmak olmuştur. Bunun için yıllardır LCA gibi bilimsel bir yöntem kullanıyor, üreticilerimizi yönlendirirken, tüketicileri de bilinçlendiriyor, zor konularda bilimsel yöntemler ile karar vermelerine imkan sağlıyoruz.

Artık plastiklerin hayatımızdaki rolü çevresel etkileri göz önüne alınarak sorgulanıyor. Bilindiği gibi plastik poşet ücret uygulaması  dünyanın birçok ülkesinde yürürlükte olan bir uygulamadır. Almanya, İtalya, Fransa, İngiltere, ABD, Çin ve Hindistan ortalama 0,30 -0,60 ₺ arasında bir bedelle senelerdir uygulayan ülkelerden sadece bazılarıdır. Sürdürülebilir bir gelecek için herkes üzerine düşeni yapmalı: ÇŞB yasa ile toplanan gelirleri çevreye duyarlı projelerde harcarken, süpermarketlerin bu değerlendirmede çıkan bedeli uygulamaları ve elde edilen gelirlerin çevreye duyarlı projelere kaynak olarak aktarılması sağlamaları, üretici firmalar çevreye duyarlı üretime yönelerek maliyetlerini azaltmaları ve nihai tüketiciler olarak bizler bu yasaya olumlu bakmalı, ödeme gücümüz olsa bile tekstil, file gibi daha duyarlı çözümlere yönelmeliyiz.

2019 yılının daha sürdürülebilir geçmesi dileklerimle.

Orhan Atacan | Metsims Sustainability Consulting