Seda Gazioğlu | Sustainability Consultant | Metsims Sustainability Consulting

Plazada çalışan iş insanı Derya, sabah işe giderken yol üzerindeki “ünlü kahveci”ye uğradı. Kendisine bir” Ice coffee” aldı ve “Sütlü mü sütsüz mü” diye soran barista’ya “ Teşekkür ederim tatlım, veganım ben, süt tüketmiyorum” cevabını verdi. Aslında bu hareketi çok iyi niyetliydi, vegan beslenerek kötü şartlarda yetiştirilen çiftlik hayvanlarının durumundan haberdar olduğunu gösteriyordu ya da çiftlik hayvanlarının yetiştirilmesinden kaynaklı sera gazı salınımından haberi vardı ve iklim değişikliği ile mücadele için yine kendince böyle bir tepki vermişti. Peki Derya aldığı “Ice coffee”’nin plastik bardağın iklim değişikliğine ve ekosisteme vereceği zarar hakkında düşünmüş müydü? Peki ya o plastik bardağın derelere veya rüzgara kapılarak denizlere oradan da okyanustaki büyük balıkların midelerine gidebileceğinin farkında mıydı? Yok hayır, o sadece aldığı kahve zincirinin plastik pipetleri yasaklamasının ne kadar iyi bir şey olduğunu düşünüyordu. Peki ya aldığı plastik bardak?

Genelde literatürdeki araştırmalara bakarsanız tek kullanımlık plastik bardağın bir cam bardaktan daha az çevresel etkisi olduğunu görürsünüz[i]. Ancak metodolojilerine detaylı baktığınızda birimin fonksiyonel birim olduğunu görürsünüz yani bu çalışmalar sadece bir kez cam veya plastik bardaktan su içmenizi karşılaştırır. Ve tabi ki 1,8 gramlık plastik bardak 250 gramlık bir cam bardaktan daha az çevresel etkiye sahipmiş gibi görünür. Ancak siz bu cam bardağı tekrar tekrar yıkayıp 1 senede tam 672 kere kullanırsanız ve  1 cam bardağın karşısına 672 adet plastik bardak koymanız gerekir.

Bu konu ile ilgili bir karşılaştırmalı Life Cycle Impact Assesment (LCIA) çalışması yaptım ve metodolojide 1 cam bardağın ömrünü 1 sene seçtim. Yani Derya’nın 1 sene boyunca “Ünlü Kahveci ”den 2 kez plastik kapta “Ice coffee ” aldığını kabul ettim ve bunun karşılığında eğer bu içecekleri cam kapta alsaydı ne olurdu karşılaştırması yaptım. Hesaba cam ve plastik kapların üretilmesi, kullanım alanına taşınması, kullanım aşaması (cam kapların yıkanması)’nı kattım. Life cycle impact hesabı için Recipe methodunu kullandım[ii].

Recipe metodolojisi bardakların yaşam döngüsü süreçlerinde ortaya çıkan karbon ayak izini, ozon oluşumunu, asidifikasyonu, su ortamlarına verilen toksik maddeleri, arazi kullanımını, mineral ve fosil kaynak tüketimini, karsinojenik madde salımlarını ve su kullanımlarını hesaplar. Daha sonra bu verileri Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verileri ile ilişkilendirerek tüm bu indikatörlerin ömrümüzden ne kadar ömür götürdüğünü hesaplar. Buna göre 1 cam bardak ömrümüzden 2.4×10^-6 yıl (DALY; disability-adjusted loss of life years) götürürken, plastik bardak 12.6×10^-6 yıl götürüyor. Yani 1 plastik bardak cam bardağa göre ömrünüzden yaklaşık 5 kat daha fazla ömrün gitmesine neden oluyor. Kaba bir hesapla 1 yılda 1 milyon cam bardak kullanılması ömrünüzden 2.4 yıl götürürken, plastik bardak 13 yılınıza mal oluyor.

Şekil  1 Recipe Metot LCI karşılaştırması

Aynı şekilde bir cam bardak ve plastik bardağın kaynak tüketimini karşılaştıralım. Recipe metodolojisinde kaynak tüketimi para birimi dolar ($) ile ifade edilir. Bu metot kaç kg kaynak tükettiğinizle değil, bugün kullandığınız fosil ve mineral kaynakların gelecekte çıkarımı yapılacak kaynakların maliyetinde ne kadar marjinal değişikliğe neden olacağı ile ilgilenir. Yani Derya bugün işe giderken içtiği “Ice Coffee ” ile gelecek nesillere 0.84 $/yıl maliyete neden oluyor.

Biyoçeşitlilik açısından düşünürsek 1 plastik bardağın ekosistemde  yok olmasına neden oldu biyoçeşitlilik sayısı cam bardaktan 2.4 kat daha fazla oluyor.

Plaza insanı Derya’nın fark etmeden neden olduğu bir diğer konu da mikroplastikler. “Ice Coffee”sini yudumlayıp akşam işten eve döndüğünde makyajını silerken kullandığı ve partiküllü olduğu için daha iyi makyaj temizlediğini iddia eden makyaj jelinin içinde aslında mikrotanecikler / mikroplastikler var. Mikroplastikler duş jelleri, diş macunları, sabunlar ve yüz temizleme jelleri gibi birçok üründe bulunuyor ve çoğu zaman arıtma tesislerinde filtrelenemediği için denizlere veya alıcı ortamlara karışıyor. 5 mm’den küçük boyutlardaki bu partiküller canlılar tarafından yem zannedilip tüketiliyor ve besin zincirine karışıyor.

Belki gerçekten 1 kişinin tüketim alışkanlıklarını değiştirip sabahları içeceğini plastik bardakta değil de çok kullanımlı cam bardakta tüketmesi ve akşam eve döndüğünde yüzünü mikrotanecikli yüz temizleme jeliyle yıkamayı bırakması tek başına çok küçük bir etkiye neden olur. 1 milyon kişinin alışkanlıklarını değiştirmesi; doğal çevreye, insan yaşamının kalitesine ve hatta gelecek nesillerin hayatlarına etki edebilir. Bu alışkanlıkları değiştirmek çok basit. Tüketim alışkanlıklarınızın etkisi çok büyük ve ölçülebilir gerçekler, dolaylı olarak neden olduğumuz etkiler korkutucu, değişim için bahanelerin kaldırılması gereken gün; BUGÜN.

* İkincil veriler için Ecoinvent veritabanı, yerel veriler için Metsims Sustainability Consulting tarafından geliştirilen ve Sürdürülebilir Üretim Ar-Ge ve Tasarım Merkezi (SÜRATAM)  tarafından finanse edilen Türkiye Yaşam Döngüsü Veritabanı (TLCID),  SimaPro LCA yazılımı kullanılmıştır.

[i] Humbert, S., Rossi, V., Margni, M. et al. Int J Life Cycle Assess (2009) 14: 95. https://doi.org/10.1007/s11367-008-0052-6

[ii] ReCiPe 2016 endpoint method, Hierarchist version,  https://www.rivm.nl/en/Topics/L/Life_Cycle_Assessment_LCA/ReCiPe.